Początki miasta Radomia sięgają czasów średniowiecznych, kiedy stanowił on główny ośrodek administracyjny i handlowy na tych terenach. Podczas wykopalisk odnaleziono także ślady świadczące o osadnictwie z okresu dużo wcześniejszego - z paleolitu. Dlatego to miejsce uważa się za punkt narodzin Radomia.
"Piotrówka" nazywana jest kolebką Radomia - to pozostałość niegdyś świetnie zorganizowanego grodu obronnego. Został on wzniesiony w X wieku na stoku prawego brzegu bagnistej doliny rzeki Mlecznej, na wzgórzu o powierzchni 1,4 hektara i wysokości 6–8 metrów. Otoczony był potężnym wałem drewniano-ziemnym, dwiema fosami, do których wodę doprowadzono z pobliskiej rzeki Mlecznej, i zabudowany drewnianymi domami. Nazwa grodu nawiązuje do wybudowanego tu pierwszego radomskiego kościoła pw. św. Piotra. Drewnianą świątynię rozebrano na początku XIX stulecia. W czasach powstania grodu, w X wieku, wokół nie było niczego poza gęsto porośniętą Puszczą Radomską. Dzisiaj pod wzgórzem nie ma śladu po lesie, a w kierunku dzielnicy Zamłynie ciągną się podmokłe, miejscami zakrzewione torfowiska. Gród był siedzibą kasztelanii. U jego podnóża istniało kilka osad, których mieszkańcy trudnili się rolnictwem, obróbką drewna, wytwarzaniem oraz wytopem żelaza i rzemiosłem precyzyjnym, o czym świadczą liczne odnalezione fragmenty naczyń ceramicznych. W centralnym punkcie wzgórza stoi krzyż, bo "Piotrówka" to także radomski cmentarz funkcjonujący na przełomie XVIII i XIX wieku. Niestety, nie zachowały się żadne ślady po kościele św. Piotra, a położenie zostało wskazane na podstawie odkrytych grobów.
Dojechać tu można autobusami linii nr 1, 16 i 17, kierując się w stronę osiedla Południe. Czas przeznaczony na to miejsce to ok. 15 minut.
Z grodziska „Piotrówka” możemy dostrzec najstarszą radomską światynię zachowaną do czasów obecnych. Mowa o kościele św. Wacława – początkowo był to drewniany budynek, który przebudowano w stylu gotyckim, charakterystycznym dla kościołów średniowiecznych. W swojej historii obiekt ten pełnił różne funkcje, m.in. magazynu, więzienia i szpitala. Dzięki pomocy biskupa Gołębiowskiego w 1978 roku powrócił pod opiekę Kościoła.
Wraz z pobliską dzielnicą i grodziskiem „Piotrówka” stanowi zalążek dawnego Radomia. Zabudowa jest tu niska z powodu podmokłego terenu.
Czas razem z przejściem od grodziska na Stare Miasto to ok. 30 minut.
Następnie kierujemy się ulicą Staromiejską w stronę rynku, gdzie znajdują się domy Gąski i Esterki. Są to kamieniczki wybudowane w stylu barokowym, w których mieszkali dzielna Esterka i radny Gąska. Podczas potopu szwedzkiego rezydował tu król szwedzki Karol Gustaw W czasie wojny dom Esterki został zburzony i choć udało się go odbudować, nie odzwierciedla już pierwowzoru. Obecnie mieści się tu Muzeum Sztuki Współczesnej.
„Zanim powstało miasto…” - stała ekspozycja
Ekspozycja stała prezentowana w domach Gąski i Esterki jest rozszerzoną wersją wystawy archeologicznej pokazywanej w 2013 roku, wzbogaconą o nowe obiekty archeologiczne. Wystawa powstała na potrzeby szkolnego programu edukacyjnego, w którym historia miasta i regionu zajmuje ważne miejsce. Jednocześnie dobrze się wpisuje w obchody 650-lecia lokacji „nowego Radomia” na prawie magdeburskim, gdyż jednym z poruszanych tematów jest nieznany do niedawna epizod historii miasta - istnienie na terenie dawnego grodu dużego ośrodka mieszkalnego, będącego gospodarczym zapleczem dla radomskiego zamku. Wystawa udowadnia, że Radom istniał na długo przed lokacją w 1364 roku i miał się całkiem dobrze. Głównym bohaterem opowiadanej na ekspozycji historii jest średniowieczny kompleks osadniczy w dolinie Mlecznej. Jego początki sięgają końca IX wieku, kiedy gród rozkwitał w państwie Piastów, a następnie – w zmienionej funkcji – jeszcze prężniej się rozwijał i był ważnym ośrodkiem w państwie Jagiellonów. Na wystawie ukazujemy więc ponad sześć wieków historii Radomia.
Czas spędzony w muzeum to ok. 15 minut.
Po przeciwnej stronie Rynku znajduje się Muzeum im. Jacka Malczewskiego. Jego siedzibą jest dawne Kolegium Pijarów, które zostało wybudowane w XVII wieku według projektu Antoniego Solariego. W późniejszym czasie było rozbudowywane w stylu klasycystycznym.
Pijarzy prowadzili w Radomiu szkołę na bardzo wysokim poziomie, w której można było zdobyć wykształcenie elementarne i średnie. Zamknięto ją po upadku powstania listopadowego, a w 1845 r. w gmachu otwarto Gimnazjum Gubernialne Radomskie. Ukończyło je wielu wybitnych Polaków, w tym kardynał Mieczysław Ledóchowski, Tytus Chałubiński, Walery Przyborowski, Jacek Malczewski. W kompleksie zabudowań kolegiackich zachował się również dawny kościół św. Jana Kantego. Obecnie czteroskrzydłowy gmach jest siedzibą Muzeum im. Jacka Malczewskiego, które zaprasza do zwiedzania wystawy poświęconej Leszkowi Kołakowskiemu. „Gabinet Profesora Leszka Kołakowskiego” to stała wystawa poświęcona polskiemu filozofowi. Znajdują się tu przedmioty należące do urodzonego w Radomiu profesora. W muzeum można również zobaczyć jedną z największych kolekcji obrazów Jacka Malczewskiego, a także kolekcję rodziny Pinno.
Kolekcja rodziny Pinno
Profesor Andrzej Pinno, spadkobierca kilku pokoleń trzech radomskich rodzin - Karschów, Łagodzińskich i Pinno, które przyczyniły się do wzbogacenia i uświetnienia miasta, pragnął w innej formie kontynuować ich działalność. W wyniku długoletnich przemyśleń i działań zrealizował swój zamysł utworzenia "Kolekcji rodziny Pinno" w imię przyczynienia się do dobra ogólnego. W tym celu przekazał do Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu około 700 przedmiotów artystycznych i użytkowych - obrazy, meble, lampy, porcelanę, szkło, srebra, dokumenty, fotografie i inne - stanowiących fragmenty wyposażenia rodzinnego domu ocalałego po dwóch wojnach światowych i burzliwych czasach, jakie rodzina przeżywała wraz z całym narodem.
Zbiór przekazany do muzeum jest świadectwem dorobku rodziny osiadłej w Radomiu od pięciu pokoleń. Założycielem rodziny i tym, który stworzył podstawy jej dobrobytu, był przybyły z Nadrenii ewangelik, Ludwik Karsch. W latach trzydziestych XIX wieku założył on na Starym Mieście warsztat garbarski, w którym początkowo pracowało dwóch czeladników. Na przełomie XIX i XX wieku w rękach rodziny Karschów znajdowały się już trzy duże garbarnie zatrudniające łącznie kilkuset robotników. Postacią, która swoim dynamizmem i przedsiębiorczością najbardziej przyczyniła się do powstania rodzinnego majątku, był syn Ludwika i polskiej szlachcianki, Józefy z Nowakowskich, i pradziad darczyńcy, Teodor Karsch. To on był jednym z twórców przemysłu garbarskiego w Radomiu, działał też na jego terenie jako społecznik, biorąc żywy udział w życiu miasta. Zbudował również okazały dom przy Placu Konstytucji 3 Maja, który był siedzibą rodziny, a po latach stał się zalążkiem kolekcji. Ożenił się z Wilhelminą z domu Krausse, z którą miał czterech synów i cztery córki. We wspomnianym domu znajdowała się znana w Radomiu apteka prowadzona od 1895 roku przez męża Janiny z Karschów i dziadka darczyńcy, Feliksa Łagodzińskiego, z zamiłowania skupującego dzieła sztuki. Działalność tę kontynuował jego zięć, a ojciec darczyńcy, architekt i pedagog Alfons Pinno, badacz i miłośnik historii Radomia, który przyczynił się do utworzenia muzeum miejskiego będącego obecnie schronieniem dla utworzonej kolekcji.
Powstała ona na gruncie przeszłej zamożności rodziny i jej tradycji duchowych. Dawne pokolenia rodziny darczyńcy były przykładem łączenia się rodzin polskich z rodzinami pochodzenia obcego oraz wzajemnego przenikania się narodowych i wyznaniowych tradycji. Umacniały one w kulturze polskiej - nacechowanej ideami romantyzmu i poświęcenia dla kraju - takie wartości, jak poszanowanie pracy, gospodarność i oszczędność. W czasie II wojny światowej zgromadzony majątek został zdewastowany z powodu eksmisji rodziny z radomskiego domu, dzieląc dramatyczny los wielu polskich dóbr prywatnych i publicznych. Szczególny klimat lat powojennych również nie sprzyjał jego zachowaniu. Intencją profesora Andrzeja Pinno było uratowanie pozostałego mienia rodzinnego od rozproszenia. Tworząc kolekcję, zamierzał przedstawić przyszłym pokoleniom fragment obrazu życia i kultury mieszczańskiej w Polsce przełomu XIX i XX wieku, ukazać rolę rodzin mieszczańskich przybyłych z innych krajów w tworzeniu majątku narodowego i ich wrastanie w kulturę polską.
Profesor Pinno, przebywając przez wiele lat swojego życia za granicą i mając możność zetknięcia się z niezwykłym bogactwem zasobów wielu muzeów obcych, z żalem porównywał je z polskim stanem posiadania zdziesiątkowanym przez wojny i meandry naszej historii. Wielokrotnie miał sposobność stwierdzić znaczny wkład jednostek w zamożność zagranicznych muzeów. Obserwował szacunek, z jakim inne społeczeństwa odnoszą się do świadectw swojej historii i kulturalnego dziedzictwa. W wyniku tych doświadczeń postanowił - w granicach swoich możliwości - przyczynić się do wzbogacenia zbiorów muzealnych swojego rodzinnego miasta.
Utworzenie kolekcji przez Andrzeja Pinno nie byłoby możliwe bez udziału jego siostry Zofii Lipowczan, która w trudnych warunkach powojennych przez wiele lat przechowywała i zabezpieczała pamiątki rodzinne przed zniszczeniem i zapomnieniem, a później przyczyniła się do powstania zbioru. Ogromną rolę odegrała także żona darczyńcy, Barbara z Michejdów, która w pełni popierała jego zamiary i uczestniczyła w licznych działaniach związanych z przygotowaniem kolekcji do przekazania na rzecz Muzeum. Osobą, która duchowo inspirowała do jej utworzenia, był ojciec ofiarodwacy, Alfons Pinno, człowiek hołdujący wartościom obywatelskim, pasjonujący się historią Radomia, całym sercem i myślą oddany temu miastu.
Andrzej Pinno, syn Alfonsa i Janiny z domu Łagodzińskiej, urodził się 17 lutego 1927 roku w Radomiu. Był absolwentem Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, Wydziału Architektury Wnętrz Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie i Wydziału Urbanistyki Uniwersytetu Harvarda w Cambridge (USA). Od 1964 roku mieszkał za granicą. Był autorem projektów architektonicznych w Polsce i USA, wykładowcą na uczelniach w Kanadzie, USA i Polsce. W latach 2000-2005 przekazał do Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu rodzinną kolekcję, która prezentowana jest na stałej ekspozycji. Zmarł 1 lipca 2006 roku w Arlington w Stanach Zjednoczonych.
Za szczególne zasługi w krzewieniu i wspieraniu idei kolekcjonerstwa oraz ochronę pamiątek kultury narodowej w kraju i poza jego granicami w 2005 roku wyróżniony został wraz z siostrą nagrodą Hetmana Kolekcjonerów Polskich Jerzego Dunin-Borkowskiego. Władze Radomia uhonorowały go również pośmiertnie Medalem Bene Merenti Civitas Radomiensis, czyli Dobrze Zasłużonemu Społeczeństwu Radomskiemu.
Czas na obejrzenie kolekcji to ok. 40 minut.
Kolejnym punktem na trasie są odrestaurowane pozostałości zamku królewskiego wzdłuż ulicy Wałowej. Dawny zamek w Radomiu został wzniesiony w połowie XIV wieku przez króla Kazimierza Wielkiego. Był on siedzibą królów polskich podczas ich pobytu w mieście, a także siedzibą starostów radomskich. Od 1481 do 1483 roku z radomskiego zamku Królestwem Polskim zarządzał Kazimierz Jagiellończyk, który jest patronem miasta.
Na południowej ścianie Muzeum im. Jacka Malczewskiego znajdują się średniowieczne mury obronne wraz z pozostałościami po Bramie Iłżeckiej i przedbramie. Warto zauważyć, że mury zostały wzniesione głównie z kamienia i cegły. Ilustracje z XVI wieku umożliwiają przedstawienie miniaturowego modelu pierwotnego wyglądu zamku. Do naszych czasów zachowały się nieliczne relikty średniowiecznego planu miejskiego, czyli układ ulic i dawnego rynku. W 1505 roku uchwalono tu konstytucję Nihil novi (z łac. nic nowego), która ograniczała kompetencje króla. Na ścianach pozostałego domu wielkiego znajduje się tablica upamiętniająca to wydarzenie.
Przejście wzdłuż pozostałości zamku zajmuje ok. 20 minut.
Tuż obok zamku znajduje się kościół farny pw. św. Jana Chrzciciela, na który warto poświęcić chwilę czasu. Kościół został wybudowany w XIV wieku przez króla Kazimierza Wielkiego w stylu gotyckim. Dawniej z jego wieży grany był hejnał miejski. Uwagę zwraca styl świątyni. Charakterystyczne okienne łuki, czerwona cegła, sklepienie krzyżowo-żebrowe ukazują kunszt gotyckiego stylu, który zachował się do czasów dzisiejszych. W kościele farnym ochrzczono wielu znanych Polaków, m.in. Jacka Malczewskiego i Tytusa Chałubińskiego. W środku mieszczą się tablica z informacją o Malczewskim oraz stara chrzcielnica. Warto także zwrócić uwagę na teren wokół światyni. Na placu znajdują się 3 posągi: kamienny krzyż, XIX-wieczna rzeźba Chrystusa u słupa oraz posąg św. Jana Nepomucena. Niestety, bardzo trudno jest zajrzeć do wnętrza kościoła, gdyż przeważnie jest on zamknięty.
Czas poświęcony na zwiedzanie to ok. 20 minut.
Kolejnym punktem na trasie jest zespół klasztorny Ojców Bernardynów. Aby dojść w to miejsce, musimy kierować się ulicą Grodzką wzdłuż skwerku w stronę ulicy Żeromskiego.
Tuż za rogiem znajduje się kościół i klasztor Ojców Bernardynów, do którego prowadzi brama z rzeźbą upadającego Chrystusa. Zarówno kościół, jak i klasztor zostały wybudowane w stylu późnogotyckim z charakterystycznymi ostro zakończonymi łukami. Jest to jeden z kilku najlepiej zachowanych kompleksów klasztornych w Polsce i najcenniejszy zabytek Radomia. Swoją wyjątkowością przyciągał nie tylko polskich królów, lecz także wielu sławnych Polaków, miedzy innymi Tadeusza Kościuszkę, Józefa Poniatowskiego czy Dionizego Czachowskiego. W dzień przed wybuchem powstania styczniowego klasztor stanowił główny ośrodek działalności patriotycznej w Radomiu. Mamy tu możliwość zajrzenia do wnętrza kościoła, gdzie w głównym ołtarzu znajduje się grupa wykonanych w drewnie gotyckich pasji autorstwa Wita Stwosza (m.in. Chrystus ukrzyżowany, Matka Boska Bolesna i św. Jan Ewangelista). Na uwagę zasługują też średniowieczne stalle, krużganek klasztorny i wirydarz. Znajduje się tu także sarkofag płk Dionizego Czachowskiego. Jest to unikatowy obiekt w skali Polski. Zwiedzający mają również możliwość uczestniczenia w mszy świętej.
Przewidywany czas zwiedzania to ok. 30 minut.
Z opactwa Ojców Bernardynów przechodzimy ulicą Szewską do kolejnego punktu na trasie, czyli kościoła ewangelicko-augsburskiego. Świątynię wybudowano w stylu klasycystycznym w XVIII wieku. Obiekt stoi na pozostałościach po dawnej baszcie miejskiej. Obecnie jest to kościół, jednakże w XIX wieku pełnił także funkcje magazynu i teatru. Po przybyciu do Radomia wielu przemysłowców, głównie z Niemiec i Austrii, przekształcono go na kościół ewangelicko-augsburski. Niestety, wnętrze obiektu jest niedostępne dla zwiedzających. Po przeciwnej stronie ulicy, na kamienicy nr 6, znajduje się tablica upamiętniająca osoby pochodzenia niemieckiego, które odmówiły służby w armii niemieckiej i zostały zesłane do obozów pracy.
Czas na dojście do obiektu i zobaczenie go to ok. 20 minut.
Niecałe 5 minut drogi od kościoła ewangelicko-augsburskiego znajduje się kościół Świętej Trójcy z XVII wieku wraz z klasztorem dla sióstr benedyktynek. Zostały one wybudowane na przełomie XVII i XVIII wieku w stylu barokowym. Pierwotny, drewniany obiekt został zniszczony podczas potopu szwedzkiego. Z pomocą Anny Radziwiłłówny odbudowano murowany kościół. W XIX wieku urządzono w nim szpital wojskowy oraz więzienie, następnie przekształcono w cerekiew pw. św. Mikołaja. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Świętej Trójcy z XVII wieku. Obecnie mieści się tu siedziba kurii biskupiej, a obiektem zarządzają Ojcowie Jezuici.
Czas wraz z dojściem to ok. 30 minut.
Następnym punktem na trasie wycieczki jest Resursa Obywatelska. Budynek został wykonany w stylu neorenesansowym. Nad głównym wejściem znajdują się płaskorzeźba Caritas oraz trzy posągi greckich muz: Talii, Melpomeny i Euterpe. To miejsce, w którym odbywały się występy amatorskiego teatru, koncerty i spotkania ze znanymi artystami. W czasie II wojny światowej stało się lokalem rozrywkowym dla Niemców. Obecnie mieści się tu Ośrodek Kultury i Sztuki "Resursa Obywatelska". Przed wejściem, na skwerku, znajdują się pomnik Jacka Malczewskiego i "dąb wolności".
Czas na dojście do obiektu i zwiedzenie go to ok. 30 minut.
Ostatnim punktem na naszej trasie jest budynek urzędu miasta wykonany w stylu klasycystycznym, wyglądem przypominający pałac. Początkowo znajdowała się tu siedziba Komisji Województwa Sandomierskiego, a w późniejszych latach gościli tu także prezydent RP Ignacy Mościcki i Marszałek Józef Piłsudski. W niektórych salach prezentowano muzealne zbiory, m.in. Edwarda Białoskórskiego, ks. Jana Wiśniewskiego oraz Rubensa. Obecnie w budynku mieszczą się siedziba Urzędu Miejskiego w Radomiu oraz odremontowana sala koncertowa, nad którą opiekę sprawuje Radomska Orkiestra Kameralna.
Czas przeznaczony na zwiedzenie tego miejsca to ok. 20 minut.
Historia jest jednym z elementów kształtujących nasz charakter i poczucie godności, dlatego warto poświęcić czas na zapoznanie się z historią miasta - jest ona niezwykle cenna dla nas oraz dla przyszłych pokoleń.
Przejście tą ścieżką zajmie nam ok. 4,5 godziny.
Na Fontannach
W lokalu "Na Fontannach" można za dnia kupić kawę lub herbatę i zjeść ciasto ze znajomymi. Wieczorem jednak miejsce to zmienia się w klub z prawdziwego zdarzenia - tętniący, żywy, wibrujący lokal, który zdobył bardzo dobrą renomę wśród radomian. Zapewnia on sprawną obsługę barmanów spełniających prawie wszystkie "zachcianki" klientów.
Cafe Parkowa
Restauracja zanurzona w zieleni jest jak statek na morzu kwiatów, a karta dań zainteresuje nawet wybrednego podróżnika. Przebogata jest oferta piw (ze znanym już w kraju „Piwem Szlachetnym z Parkowej”) oraz drinków opartych na sokach ekologicznych pochodzących z okolic Radomia.
